De geheime zender

De speciale agenten kregen dus les in morseseinen. Dat hield in dat zij de morsecode moesten leren voor het verzenden en opnemen van berichten. Er werd gewerkt met gecodeerde berichten, die via een codetabel gecodeerd en gedecodeerd moesten worden. Op zo’n manier werden berichten uitgewisseld. Zij hadden dus een compleet radiostation ter beschikking. Een radioverbinding met spraak was er niet bij. Deze radio inrichting was niet groter dan een standaard reiskoffer, die zij meekregen bij vertrek, lees dropping, naar Nederland. De koffer moest dus heel blijven.

Wat zat er in zo’n “radiokoffer”?

• Een zender en een ontvanger die afgestemd kon worden op diverse golflengtes, zoals in de tabel door Londen was voorgeschreven;
• Een seinsleutel voor het verzenden van berichten;
• Een koptelefoon om de signalen uit Londen te horen;
• Een set batterijen om de zender en ontvanger van spanning te voorzien;
• Een set kristallen voor de zender en ontvanger om de juiste golflengte in te stellen;
• Een antennedraad geschikt voor de te gebruiken golflengte;
• Los daarvan een code tabel, een frequentietabel en een tijdstabel voor de juiste tijd voor de contacten met Londen.

Om een goede verbinding te garanderen was het nodig dat de antenne, in de vorm van een draad, voldoende lang was en dat die draad buiten werd opgehangen. Een lengte van 20 tot 40 meter was niet ongebruikelijk. En uiteraard mocht de draad niet zichtbaar zijn. Dat waren speciale eisen. De telegrafisten wisten dat er een mogelijkheid was dat de Duitsers met peilwagens rondreden om hen uit te peilen, met alle gevolgen van dien. Er moest dus wacht gehouden worden om te zien of er Duitsers in de buurt waren. Men moest uiterst voorzichtig te werk gaan.

De berichten waren kort maar krachtig en zoals eerder aangegeven werden er codes gebruikt.
De SOE had een methode ontwikkeld om te weten of agenten in veiligheid waren of niet. In elk bericht dat de agenten verzonden, moesten ze iedere zoveelste letter fout schrijven. Als de fout aanwezig was, betekende dit dat de agent in veiligheid was. Als een bericht zonder de bewuste fout overkwam, dan was de agent in handen van de Duitsers gevallen. Er was geen enkele mogelijkheid voor herhaling van het bericht.
Het kwam helaas veelvuldig voor dat de Duisters Nederlandse telegrafisten, de geheime agenten dus, hadden gearresteerd die vervolgens onder druk werden gezet om contact te zoeken met Londen gevolgd door het uitwisselen van de codes. Op deze wijze kregen de Duitsers inzage in het verzetswerk. Operatie EnglandSpiel (*), opgezet door de bezetter, is hiervan een zeer berucht voorbeeld.
Niet alleen op deze manier werden geheime berichten aan de verzetsgroepen verstuurd. In de nieuwsberichten van Radio Oranje waren zinnen opgenomen die voor de verzetsgroepen een sein gaven om in actie te komen. Als bijvoorbeeld de zin ”De kat kijkt door het raam” een aantal keren voorkwam dan was dat zo’n signaal. Voor de normale, lees illegale, luisteraar hoorde die zin in het verhaal van het nieuwsbericht. Men luisterde illegaal omdat de Duitsers het bezit van een radio hadden verboden.

Opzetten van een radiostation
Uit het bovenstaande wordt duidelijk dat de telegrafisten onder hoge druk werkten.
Denk daarbij aan het volgende:
• Zorgen voor een geschikte locatie;
• Zorgen voor voldoende vermogen uit de zender;
• Zorgen dat de signalen uit Londen ontvangen worden;
• Zorgen dat de eventuele luchtstoringen niet verstorend werken op de te ontvangen signalen waardoor berichten verminkt overkomen;
• Zorgen dat de berichten door Londen worden ontvangen;
• Zorgen dat de zender intussen niet wordt uit gepeild;
• Zorgen dat de zender wordt weggewerkt bij een huiszoeking;
• Zorgen over de consequenties voor de familie bij arrestatie.

Dropping

In veel gevallen werden zij per vliegtuig op speciale plaatsen gedropt. Voor de verzetsgroep Salland werden de agenten gedropt bij het dorp Stegeren, net buiten Ommen. Daar was een open landschap, ingericht als vliegveldje. Op het moment van een dropping werden lampen ontstoken, zodat de piloot wist waar hij moest zijn. Was de agent gedropt of na een landing uit het vliegtuig gestapt, dan steeg de piloot snel op om niet ontdekt te worden. Ook dat was niet zonder risico. Alles werd in het diepste geheim uitgevoerd met steeds een risico dat de bezetter de dropping toch zou ontdekken; met alle consequenties van dien. In Stegeren was dat uiterst riskant omdat het kamp Erika in Ommen in de buurt was. Daar waren veel Duitsers aanwezig, die vliegtuigen konden horen aankomen en vertrekken. Voor de goede orde moet genoemd worden dat geheime agenten ook per boot naar Nederland werden vervoerd.
Vaak bleven de telegrafisten niet lang in het gebied waar zij gedropt waren. Zij reisden verder door het land, van verzetsgroep naar verzetsgroep, met hun radio koffer in de hand of op de fiets met wederom alle risico’s van dien.

Ontdekking

Veel opgepakte telegrafisten werden vastgezet in het, tot gevangenis omgebouwde, klooster te Haren in Noord Brabant. Uit literatuur is naar voren gekomen dat ook daar telegrafisten met elkaar in contact bleven. Zij zagen elkaar niet maar communiceerden via tikken op de waterleiding of door het aan en uitzetten van de waterkraan. Alles gebeurde dan in het ritme van de morse code.
Vandaar werden ze afgevoerd naar concentratiekampen in Duitsland. Slechts weinig telegrafisten hebben de oorlog overleefd. Een ervan is de uit Zwolle afkomstige Jaap Beekman, een verzetsstrijder en Engelandvaarder die Maurits als schuilnaam gebruikte. Zijn doorleefd verhaal is bekend en moet doorverteld worden. Dat gaat gebeuren in de theaterproductie ‘Alias Maurits’ in 2025. Zijn morseberichten vormden mede de sleutel tot de geslaagde 13 droppings in Stegeren.